Wyszukaj
Archeologia biblijna to dział archeologii Bliskiego Wschodu, który zajmuje się zbieraniem i klasyfikacją danych archeologicznych na terenach związanych z dziejami opisanymi w Biblii. Odtwarza społeczno-kulturową przeszłość społeczeństw i narodów, które miały związek z wydarzeniami Starego i Nowego Testamentu lub wpłynęły bezpośrednio na ich powstanie. Obejmuje starożytny Egipt, Fenicję, Syrię, Cypr, Mezopotamię, Persję, Grecję oraz Cesarstwo Rzymskie. Współczesne badania skłaniają się do nazwy: „Archeologia Palestyny” w rozumieniu historycznego obszaru pomiędzy Morzem Śródziemnym, Pustynią Arabską, górami Libanu oraz pustynią Synaj. Teren ten nazywany był Ziemią Obiecaną i zamieszkiwany przez naród wybrany. Był także miejscem narodzin, nauczania, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Na podstawie odnalezionych przedmiotów i tekstów naukowcy starają się zrekonstruować życie codzienne ludzi epoki biblijnej w aspekcie społecznym, religijnym oraz kultury materialnej. Przedmiotem wykopalisk są naukowe poszukiwania i badania pamiątek przeszłości, którymi mogą być narzędzia, ruiny ludzkich osiedli i miast wraz z ich wyposażeniem, oraz wielorakimi pozostałościami życia codziennego, np. naczyniami, monetami, pieczęciami, ozdobami, depozytami grobowymi itp.
Początki archeologii biblijnej sięgają XVIII wieku. Odczytanie pisma hieroglificznego przez Jean-Françoisa Champolliona w 1822 roku wzbudziło zainteresowanie Europejczyków starożytnym Bliskim Wschodem. Félicien de Saulcy przeprowadził w roku 1863 pierwsze wykopaliska archeologiczne na terenie ówczesnej Palestyny. Systematyczne badania rozpoczęły się na samym początku XX wieku, jeszcze przed I wojną światową. Początkowe prace wiązały się z identyfikacją odkrywanych miejsc oraz resztek budynków. Prowadzono np. wykopaliska w Samarii, gdzie odkryto znaczne ilości starożytnej ceramiki. Prace kontynuowano w okresie dwudziestolecia międzywojennego, doskonaląc metody wydobycia oraz rejestrowania znalezisk. Poza wykopaliskami wprowadzono systematyczne badania powierzchni ziemi oraz tzw. geografię historyczną.
Fundamentem archeologii Bliskiego Wschodu są telle czyli rumowiska (kurhany osadnicze) tworzone przez wieki przez ludność osiadłą na jednym miejscu. Wiele takich wzniesień zasiedlanych było przez okres 1- 2 tysięcy lat, dlatego stanowiły bogaty materiał archeologiczny. Drugim typem miejsc o szczególnym znaczeniu dla badań są ruiny czyli tzw. chibrety. W skład znalezisk wchodzą pozostałości architektury, miejsca pochówku, a także liczne przedmioty z ceramiki, kamienia, metalu, kości słoniowej i innych kości oraz szczątki roślinne. Rzadziej można spotkać pozostałości drewniane, skórzane czy tkaniny. Chronologia dziejów dawnej Palestyny oparta jest przeważnie na chronologii Egiptu. Przyjęło się, że ceramika jest dobrym narzędziem do analizy przemian na badanym terenie. Znaczącą rolę w badaniach odgrywają odnalezione naczynia ceramiczne i wyroby sztuki z Cypru i Grecji. Cennym źródłem porównawczym są wszelkie starożytne pisma wspominające o miejscach znanych z Biblii, m. in.: dzieła żydowskiego historyka Józefa Flawiusza z I wieku, Euzebiusza z Cezarei z przełomu II i III wieku a także zapiski pierwszych pielgrzymów do Ziemi Świętej. Nieodzowną pomocą są zachowane mapy, rysunki, szkice czy tematyczne mozaiki.
Starożytna Palestyna była przez wieki miejscem pielgrzymek Żydów, którzy pragnęli spędzić święta w jerozolimskiej Świątyni. Po ukrzyżowaniu Jezusa w I wieku, do miejsc związanych z Jego życiem, śmiercią i zmartwychwstaniem przybywali zarówno judeochrześcijanie jak i pielgrzymi z Europy, w której zaczęła rozprzestrzeniać się nowa religia. Popularność regionu znacznie wzrosła w wieku IV po odnalezieniu przez św. Helenę Golgoty, a następnie w okresie wypraw krzyżowych pomiędzy XI a XIII wiekiem.
Odkrycia pochodzące ze stanowisk archeologicznych Bliskiego Wschodu dały współczesnemu światu pełniejszy obraz historii i kultur przeszłości. Pokazały wzajemne zależności i wpływy między sąsiednimi krajami i kulturami. Obyczaje, tradycje i wierzenia krajów ościennych wywierały niezaprzeczalny wpływ na obyczajowość i mentalność ludu Izraela, a także pośrednio na teksty biblijne. Bardzo cenne okazały się odnalezione fragmenty pism, kodeksów, inskrypcji, rękopisów, notatek, listów, rachunków, które stały się świadectwem rozwoju języka na tym terenie. Ich analiza pomogła lepiej poznać mentalność ówczesnych ludzi: życie codzienne oraz koncepcję świata, człowieka i Boga. Dzięki odkryciom tekstów klinowych w północnym Iraku, zawierających opisy stworzenia świata i opisy potopu lepiej zrozumiano tło dziejowe pierwszych rozdziałów „Księgi Rodzaju”. Odnalezione teksty egipskie i mezopotamskie pozwoliły natomiast poznać sytuację Kanaanu w czasach patriarchów oraz w czasach przybycia Izraelitów. Kodeksy babilońskie, asyryjskie i hetyckie dostarczyły materiału porównawczego dla prawa Mojżeszowego. Starożytni mieszkańcy Bliskiego Wschodu pozostawili po sobie dziedzictwo, które ukształtowało także naszą cywilizację i kulturę. Archeologia biblijna pozwoliła lepiej ocenić wartość historyczną treści przedstawionych w Starym i Nowym Testamencie. Usystematyzowała wiedzę na temat miejscowości biblijnych, które zostały zniszczone na przestrzeni wieków, pomogła poznać środowisko dawnych społeczeństw Bliskiego Wschodu. Wiele miejsc wciąż jeszcze czeka na odkrycie.
opr. Barbara Munk
Źródła:
Archeologia biblijna – Kurs Formacji Biblijnej, www.kurs-biblijny.pl
M. B. Arndt Ofm, „Archeologia biblijna: odkrywanie świata, w którym powstawała Biblia”, 2014
J. Jaromin, „Wprowadzenie do archeologii biblijnej”, cz.1, cz.2, Stowarzyszenie Bractwo Słowa Bożego
M. Majewski, „Archeologia czasów i miejsc biblijnych” 2014
Encyklopedia Religii Świata
Religia. Encyklopedia PWN
