Wyszukaj
„Białe Morza”, czyli osadniki sodowe Solvay to tereny poprzemysłowe Krakowskich Zakładów Sodowych „Solvay”, położone na pograniczu Borku Fałęckiego i Łagiewnik w Dzielnicy IX w Krakowie. Osadniki otoczone są przez ulice: ul. Herberta – od wschodu, ul. Jugowicką – od południa, ul. Zakopiańską – od zachodu, ul. Do Sanktuarium Bożego Miłosierdzia i ul. Siostry Faustyny – od północy.
W latach 80 XVIII w. przez wieś Łagiewniki przeprowadzono trakt cesarski z Wiednia do Lwowa. Odkrycie iłów łupkowych i gipsu na tym obszarze przyczyniło się do rozwoju przemysłu. W konsekwencji już w 1884 roku przez wieś przeprowadzono linię kolejową prowadzącą do Oświęcimia.
Krakowskie Zakłady Sodowe Solvay zostały utworzone w 1906 roku. 1 maja uruchomiono produkcję oraz wyprodukowano pierwszą tonę sody kalcynowanej i kaustycznej. Od początku istnienia rozwój fabryki uwarunkowany był zabezpieczeniem dla niej dostaw podstawowych surowców oraz wody przemysłowej, jak również rozbudowaniem własnego transportu. W 1918 r. zawarto umowę z Austriacką Inżynierią Wojskową na wybudowanie na tych terenach kolejki wąskotorowej do transportu kamienia wapiennego z kamieniołomów w Zakrzówku do fabryki.
W latach 1918-1939 nastąpiła szybka rozbudowa zakładu oraz wzrost produkcji sody. Zarząd firmy ,,Solvay" wykupił sąsiadujące z terenem fabryki parcele i przeznaczył je pod budowę inwestycji, których głównym celem było uniezależnienie zakładu od dostaw z zewnątrz podstawowych surowców, tj. soli i kamienia wapiennego. Efektem zwiększonej produkcji była konieczność znalezienia miejsca umożliwiającego składowanie odpadów posodowych. Wybrano tereny znajdujące się nad rzeką Wilgą w bezpośrednim sąsiedztwie fabryki. Budowę osadników odpadów poprodukcyjnych, rozpoczęto w 1930 roku. Służyły one jako miejsce sedymentacyjnego składowania odpadów. Najpierw usypywano żwirowo-żużlowe obwałowania, do których wlewano odpady w postaci 15-20% zawiesiny. Po opadnięciu cząstek stałych na dno zbiornik odwadniano przy użyciu systemu rurociągów. Po wyschnięciu osadu nasypywano kolejną warstwę obwałowania i powtarzano proces. W ten sposób osadniki osiągały wysokości do 20 metrów. Do drugiej połowy lat 70. XX wieku powstało 15 osadników, w tym 6 dwupoziomowych. Nazwa "Białe Morza" pochodzi od białego koloru składowanych odpadów.
Krakowskie Zakłady Sodowe Solvay zostały zlikwidowane w latach 1989–1996 ze względu na silne negatywne oddziaływanie na środowisko. Budynki w większości zostały rozebrane, a teren poddano rekultywacji i przeznaczono na cele handlowo-usługowe i rekreacyjne. Po zlikwidowaniu fabryki w 1989 r., obszar osadników stanowi ważny i bardzo charakterystyczny element dzielnicy. W wyniku przeprowadzonej tu rekultywacji terenu i częściowego zalesienia powstało ponad 30 ha terenów zielonych. Jednymi z nielicznych pozostałości po dawnych Krakowskich Zakładach Sodowych "Solvay" jest most oraz kładka technologiczna. Obecnie most po remoncie służy za dojazd do Sanktuarium św. Jana Pawła II oraz Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się” oraz Instytutu Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie. Wschodni przyczółek mostu nad ulicą Marcika to pozostałość dawnym moście technologicznym KZS Solvay nad linią kolejową relacji Kraków – Zakopane.
Od września 1940 roku do sierpnia 1944 roku w Krakowskim Solvayu pracował Karol Wojtyła, który pisał o swoim miejscu pracy: "Fabryka stała się dla mnie, na pewnym etapie, prawdziwym seminarium duchownym, choć zakonspirowanym. Pracowałem w kamieniołomie od września 1940 roku, a w rok później przeszedłem do oczyszczalni wody do fabryki. Tak więc lata związane z kształtowaniem się ostatniej decyzji pójścia do seminarium wiążą się właśnie z tym okresem. […] Zaprzyjaźniłem się z wielu robotnikami. Nieraz zapraszali mnie do swoich domów. Już jako kapłan i biskup chrzciłem ich dzieci i wnuki, błogosławiłem związki małżeńskie i prowadziłem pogrzeby wielu z nich. Miałem także sposobność przekonania się o tym, ile drzemie w nich zainteresowań religijnych i życiowej mądrości. Te kontakty – jak wspomniałem – przetrwały długo po zakończeniu okupacji, właściwie aż do czasu mojego wyboru na Biskupa Rzymu, a niektóre trwają do dzisiaj w formie korespondencji." [Dar i Tajemnica, 2005].
Jan Paweł II odwiedził Borek Fałęcki w 1997 roku (VI pielgrzymka do Polski). Jednym z pracowników zakładu, z którymi utrzymywał kontakt korespondencyjny, był Ernest Pischinger, pełniący w latach wojny funkcję kierownika laboratorium chemicznego (bezpośredni przełożony Karola Wojtyły w czasie Jego pracy w oczyszczalni wody). Na terenie byłego zakładu i w jego otoczeniu znajdują się liczne miejsca upamiętnienia robotniczej pracy przyszłego papieża w Solvayu. Jednym z charakterystycznych obiektów jest 8-metrowy metalowy krzyż ku czci Jana Pawła II skonstruowany w kwietniu i maju 2007. Został umieszczony w miejscu dobrze widocznym z pobliskiego Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach. Z inicjatywy kard. Stanisława Dziwisza powstało tu Sanktuarium św. Jana Pawła II oraz Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”.
Opracowanie na podstawie informacji ze stron geocaching.com oraz janpawel2.pl (Ryszard Poda)
Fot. Wikipedia