Wyszukaj
Poszczególne systemy filozoficzne przypisują śmierci człowieka różnorodne znaczenia związane z sensem życia doczesnego. Praktyki związane z pochówkiem różnią się między sobą w zależności od rejonu świata, od panującej tam tradycji, kultury i religii.
Część 1 Egipt i Meksyk
Dzisiaj przypomnimy zwyczaje pogrzebowe panujące w starożytnym Egipcie w Meksyku. Obie społeczności wypracowały styl budowania monumentalnych piramid, które poza funkcjami grzebalnymi pełniły także inne role sakralne, a niekiedy służyły do prowadzenia obserwacji astronomicznych.
Na podstawie zachowanych symboli, mitów, rytuałów i koncepcji ikonograficznych odnoszących się do fenomenu śmierci można wyszczególnić pięć głównych kierunków refleksji ludzkości na ten temat: moment przejścia, istnienie zaświatów jako odrębnej sfery, obecność bogów, nieśmiertelność duszy oraz przenikanie się świata żywych i umarłych.
– przejście w zaświaty przedstawiane są jako zupełnie inne od ziemskiej rzeczywistości, a jednocześnie w pewien sposób powiązane ze światem ludzi. Początkowo śmierć jawi się jako wydarzenie nagłe i nieprzewidywalne, ale z biegiem czasu podlega przemianie i przyjmuje koncepcję drogi, podróży do innego świata. W starożytnym Egipcie tworzono liczne dokumenty mające wyznaczać zmarłemu szlak dalszej wędrówki. Były to „Księgi umarłych”, które nawiązywały do form wcześniejszych, np. do „Tekstów sarkofagów” i „Tekstów dwóch dróg”. Treść egipskiej księgi zapisana na papirusie miała być drogowskazem w zaświatach. Podobne praktyki stosowano także w Tybecie.
– odrębna sfera zaświatów wiąże się z wyobrażeniami o mocno zhierarchizowanej przestrzeni, posiadającej specyficzny porządek, bardziej sprawiedliwy od porządku ziemskiego. Takie opisy znaleźć możemy na kartach literatury pięknej, np. „Boskiej Komedii” Dantego Alighieri. Podobne obrazy występują także w mitach arabskich, indiańskich, greckich, rzymskich i nordyckich.
– obecność bogów daje nadzieję na realność przyszłego życia i na początek czegoś nowego. Świat boski wydaje się światem konkretnym a jednocześnie bardziej idealnym. To właśnie obecność bogów w zaświatach jest gwarancją nowego, lepszego i bardziej obiektywnego porządku.
– nieśmiertelność duszy wiąże się z porzuceniem ciała jako ziemskiej powłoki i afirmacją niepowtarzalności osoby ludzkiej oraz wyjątkowości jej egzystencji. Dusza uważana jest w wielu religiach za czynnik ożywczy dla ciała, stanowiący o tożsamości człowieka.
– obraz przenikania się świata żywych i umarłych szczególnie mocno funkcjonował w tradycjach pogańskich. Wierzono, że każde przesilenie w naturze to czas siłowania się mocy jasności i ciemności. Właśnie w tym czasie granica między światem żywych i zmarłych zanikała, a dusze przodków nawiedzały ziemię.
Wspólnymi obrzędami dla wielu kultur i religii były obrzędy mające na celu podtrzymywanie łączności ze zmarłym. Były to ceremonie związane z prezentacją zmarłej osoby według przyjętych tradycji (staranny strój, symbole religijne, amulety, słowa pełne szacunku wychwalające zmarłego, odpowiednia muzyka) oraz gesty wsparcia w postaci modlitw lub tekstów mających ułatwić zmarłemu poruszanie się w zaświatach. Najbardziej widocznym symbolem było zaznaczenie miejsca pochówku – od prostych kopczyków, stosów kamieni, pomników, steli czy sarkofagów aż po monumentalne grobowce, mauzolea, piramidy a nawet świątynie.
Mieszkańcy starożytnego Egiptu wierzyli, iż ludzie mogą po śmierci połączyć swój los z losem Boga Ozyrysa i Boga Ra. Swoich władców, czyli faraonów, uważali za wcielenie bogów oraz łączników pomiędzy światem doczesnym a światem niewidzialnym. Ważnym elementem rządów każdego faraona było planowanie kolejnych imponujących budowli. Było to rozumiane jako przejaw troski o losy świata i o utrzymanie dobrego kontaktu ze światem bóstw. Kolejne gmachy musiały być potężniejsze i doskonalsze od budowli poprzedników. Szczególną wagę przywiązywano do miejsc wiecznego spoczynku, uważając, że „dom śmierci” zapewniać będzie trwałość życia wiecznego. Z czasem wykształciła się forma monumentalnego grobowca o formie zbliżonej do ostrosłupa czworokątnego, nazwana piramidą. Budowla była wyobrażeniem centrum wszechświata, z którego wypływała moc dająca władcy pośmiertną egzystencję i potęgę. Grobowce, które miały stać się wieczystymi domami, wznoszono z materiałów trwalszych niż domy i pałace. Za najwcześniejszą piramidę uważana jest obecnie piramida schodkowa Dżesera w Sakkarze, pochodząca sprzed 2700 lat p. n. e. Sto lat później wykształciła się ostateczna forma piramidy o gładkich ścianach i związanego z nią zespołu budowli sakralnych.
Typowa piramida była usytuowana bokami według stron świata. Największą budowlą tego typu jest piramida Cheopsa w Gizie o pierwotnych wymiarach 146 metrów wysokości i 260 metrów boków podstawy. Obok tej budowli w 1954 roku wykopano łódź, na której miała płynąć w zaświaty dusza faraona. W ostatnią podróż każdego władcę wyposażano we wszelkiego rodzaju sprzęty i przedmioty, których mógłby potrzebować w życiu pozagrobowym. Członkowie dworu i ważni urzędnicy państwa grzebani byli w kamiennych grobowcach dookoła piramidy. Położenie grobowca zależało od rangi pełnionej za życia funkcji. Z biegiem stuleci faraonowie zmienili zwyczaj i przenieśli miejsca grzebalne dostojników do doliny w pobliżu Teb, zwanej dziś Doliną Królów. Grobowce miały formę wykutych w skale korytarzy i sal. W pobliżu budowano wspaniałe świątynie pogrzebowe, często stumetrowej długości, o ścianach zdobionych motywami religijnymi.
Piramidy zawierające we wnętrzach komory grobowe budowano także w Meksyku i Peru. Materiałem budulcowym był kamień, marmur, granit oraz suszona cegła. Powstawały od około 1000 roku p. n. e. aż do czasów podboju hiszpańskiego na początku XVI wieku. Poza funkcjami grzebalnymi pełniły także inne role sakralne, a niekiedy służyły do prowadzenia obserwacji astronomicznych. Najsłynniejszymi budowlami są dziś: Piramida Słońca i Piramida Księżyca w Meksyku.
opr. Barbara Munk
Źródła:
Ks. J. Chmiel, Pogrzeb Jezusa w świetle zwyczajów żydowskich”, 1984
„Pogrzeb i żałoba w tradycji żydowskiej”, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, 2020
A.Raszkiewicz, „Pogrzeb w Islamie”, 2013
Encyklopedia Religii Świata
Religia. Encyklopedia PWN
Wikipedia
https://www.rp.pl/historia/art1158781-przeklety-grobowiec-pierwszego-cesarza-chin
https://budynkowo.pl/news/zapomniane-cmentarze-zaginionych-kultur/
